Bagawad Gita Bahasa Jawa Jilid 2

Imaning manungsa iku ora nyebal saka manungsane. Iki wis ora kena diganggu-gugat, heh Barata! Lan sateruse, kahanane uriping manungsa iku gumantung saka imane. Apa kang dadi piyandhele (Imane) iku mesthi bakal dumadi.

14. GUNA  TRAYA  VIBHAGA  YOGA Wejangan ingkang kaping Kawan Welas Penunggaling Kawula Gusti lumantar Maspadakake Tumandange Triguna

1.Ingkang damel rahayuning jagad ngandika : “Manira bakal nerangake marang sira luhur-luhuring pangawikan. Saben muni kang wus ngerteni pangawikan iku, mesthi bisa katurutan gegayuhane ingkang luhur dewe.

2. Sapa kang darbeni pangawikan mau minangka pangayomane, lan bisa ngrasuk kasucian Manira, ora bakal melu tumitah yen jagad digelar maneh lan ora bakal nemahi kamusnan.

3. Kang dadi guwa garba Manira iku Kelanggengan. Nanging Manira ingkang mapanake wiji ing kono. Wiji mau dadi mulabukane apa kang gumelar ing donya iki.

4. Guwagarba endi bae kang nuwuhake kawujudan kang mawa urip ing donya iki, kawruhana yen Kalanggengan kang dadi Babune guwagarba iku, lan yen Manira kang dadi Yogane wiji kang tuwuh ing kono.

5.Satwa, Rajas lan Tamas, kawruhana yen guna telu iku, kasektene Prakriti, kang nancang Dheweke kang sipat langgeng jroning raga iki minangka kunjarane.

6.Antarane guna tetelu mau, Satwa nancang lumantar migatekake marang kasucian, papadhang, ksarasan, kamulyan jati, lan lumantar sengsem marang sakeh pangawikan.

7.Dene Rajas, kawruhana yen iku dadi dhasar-dhasare sakeh pepenginan. Jalaran saka Rajas mau, manungsa tansah kumudu kudu ngarasakake obah mingsete urip kadonyan. Rajas nancang manungsa ing donya iki, marga dheweke ora bisa meneng, tansah kudu tumandang.

8.Dene Tamas, iku nuwuhake kabodhohan, kacublukan, kapengungan, lan gawe bingunge kang dumunung jroning raga iki. Tamas nancang lumnatar rasa sungkan, keset, aras arasen, heh Parta!.

9. Satwa iku uletane karo kamukten, Rajas karo panggawe, heh Harjuna! Namung Tamas, kang ngaling-ngalingi kawicaksanan, kawruhana, uletane karo kacublukan, rasa sungkan, keset ala sapanunggalane.

10. Yen Rajas lana Tamas lagi lerem, Satwa kang ngobahake uriping manungsa, Kerep-kerepe Rajas kang kuwat dhewe. Ing kono banjur Rajas kang nglakokake uriping manungsa. Ana kalane Tamas kang nguwasani uriping manungsa.

11. Yen saka palawanganing netra cahyaning katresnan katon sumunar mancar, kawruhana yen Satwaguna lagi kuwasa ing jiwaning manungsa.

12. Kamurkan, dahwen, goreh-ronggeh, kumudu tumandang, anane sakeh pepenginan, kawruhana yen kabeh iku tuwuhe sala polahe Rajasguna kang lagi ngrembaka.

13. Nanging ulet peteng, keset, sungkan, anane ssakeh salah tampa lan salah pangerti kang aneh-aneh, sarta kabodhohan lan kapengungan, iku asale saka Tamasguna kang lagi tuwuh kekuwatane.

14. Yen Satwa kang unggul, nalika jiwaning manungsa lolos saka ragane, jalaran nemahi ajale, manungsa iku parane marang panggonan kang suci, kasuwargan. Lan besuk yen bali lair ing donya iki, panggonane ana ing kaluwargane  para wiku kang mumpuni.

15. Nangning yen patine mau, ing nalika heweke dikuawasani dening Rajasguna, dheweke bakal bali dilahirake marang ing donya ana ing kaluwargane wong-wong kang padha pethel ing panggawe. Wondene yen nalika patine dheweke iku kerem ing Tamasguna, dheweke bakal bali dilahirake maneh ing donya lumantar guwagarbane wong kang tuna ing kawruh.

16. Uwohe panggawe kang becik iku mesthi mawa Satwa, suci ora ana regede. Uwohe panggawe jalaran saka panguwasane Rajas, mesthi mung nyedhihake. Dene uwohe panggawe kang tuwuh saka panagruhe Taman, mung pepeteng.

17. Satwa nuwuhake kawicaksanan, kamurkan tuwuhe saka Rajas, Uwohe Tamas kacublukan, masabodho, kang pungkasane nuwuhake pepeteng.

18. Sapa kang kanggonan Satwa bakal jinunjung drajating uripe. Kang kanggonan Rajas drajate tiba tengah-tengah. Dene kang kanggonan Tamas, marga tansah ginubel dening  samubarang kang ala lan jahat, mesthi keplorot drajate.

19. Sang Resi kang wus waspada yen sajrone sakeh pakarti utawa obah mosike batine, kang padha tumandang iku ora liya ya mung para guna, lan kang wus nyekseni yen Dat iku ora magepokan karo pakarti, ing tembe mesthi manunggal karo Manira.

20. Yen kang manggon sajroning raga iki wus bisa luwar saka pangaruhe Triguna, dheweke ya banjur bisa uwal saka cakra panggilinganing urip lan mati, sedhih lan samar, lan banjur bisa nikmati urip ingkang langgeng”>

21. Harjuna nyuwun priksa : “Punapa tandha-tandhanipun manungsa ingkang sampun saged nguwaosi Triguna? Kados pundi solah bawanipun, lan kados pundi caranipun piyambakipun saged lepas saking panguwasananipun Triguna?”

22. Kang ora nedya ngoncati pepadhanging Satwa, usreking Rajas lan pepetenging Tamas, ora nggoleki yen koncatan lan ora nyingkiri yen kampiran.

23. Tansah waspada, ora ketabetan yen sinenggol dening tumandange Triguna, kang bisa maspadhakake yen obah mosike jagad iki, kabeh jalaran saka tumandange Triguna; kang bisa ngawasi tumandange Triguna kaya dene wong kang mung nontonlan ora ana gepok senggole;

24. Mandhiri lan merdika, ora beda kahanane sajroning bungah utawi susah, kang ora ambedakake bletok saka emas; tangkepe padha bae tumrap mungsuh utawa mitra, tetep tentrem yen dialem utawa di cacat.

25. Ora krasa marem yen entuk pakurmatan, lan ora mangkel jengkel yen diwirangake; jujur tumrap kawan lan lawan, lan wus ora darbeni prakarsa apa-apa maneh, iku manungsa kang wus mentas saka panguwasane Triguna.

26. Lan yen dheweke tanpa nyaleweng tansah ngawula marang Manira sajrone nglakoni Bakti Yoga, kang mus mesthi dheweke bisa ninggalake kabeh Guna, lan pantes manjing ing Hyang Brahma.

27. Jroning Manira papan-padunungane Hyang Brahma kang linuhur, Manira telenge Amerta (Urip Langgeng), padunungane Kasucian lan Karahayon kang abadi, padunungane Kamulyan kang Linuhur;

Punika piwucal winadi ingkag kawrat ing Kitab Suci, Serat Bagawad Gita,: “Lawan Sabda Sri Kresna, lan Harjuna”, wejangan ingkang kaping Kawanwelas, winastan : Panunggal Lumantar Maspadakake Tumandange Triguna.

15. PURUSHATAMA  YOGA Wejangan ingkang kaping Gangsalwelas Penunggaling Kawula Gusti lumantar Purusa Utama

1.Kang ngayomi jagad ngandika : Oyod-oyode ana ing kasuwargan, pang-pange ana ing donya. Iku uwit Aswata, kang tan kena ing rusak, kang godhong-godhonge wujud kekidungan. Sapa kang wus ngerti maknane uwit iku, wus ngreti uga isine sakeh kitab Wedha.

Cathetan : Uwit Aswata punika Uwiting Gesang. Ing Kitab Qur’an dipun wastani Sajaratu al Hayyi.

2.Lung-lunge anak ingkang ngrembaka munggah, ana ingkang  mudhun, entuk panguripan saka tumandange Triguna. Kang dadi sulur-sulure barang-barang kang nenangi indriyaning manungsa. Ana uga oyod-oyod kang tuwuhe medhun, kang dadi tali kang tuwuhe medhun, kang dadi tali kang nelikung jiwaning manungsa karo uwohe amale ing donya.

3. Kapriye wujude uwit iku, durung ana wong ing bumi iki kang wus meruhi. Awite utawa pungkasane lan dhasare uga ora ana kang meruhi, Nanging yen uwit Aswata iku wus kapagaas oyod-oyode, sarana pambengkase sakeh pepenginan minangka wadhunge.

4. Mula banjur manungsa entuk pancadan kang bakuh kanggo napakake sikile ing Marganing Kasidan Jati (syiratul Mustaqimu). Lan dheweke banjur bisa tumeka ing Mula Purusa, kang dadi sumbere sakeh kekuwatan ing donya iki.

5.Kang wus bisa nyingkairake angkarane (Egoisme, AKU), sulaping paningal, utawa sengseming ati, sarta ora pegat anggone manjing jrone telenging Ingsun, sepi ing sakeh pepenginan lan wolak-walike kahanan, sarta pangaruhe bungah lan susah, mesthi kanthi waspada bisa ngambah marganing Kasidan Jati,

6.Dalan iku ora kapadhangan dening soroting srengenge utawa rebulan, utawa uruping geni. Sapa kang wus lumaku ing dalan iku, ora bakal bali lair ing donya maneh. Ingkono Padunungan Manira ingkang luhur dewe.

7.Mung sunar tunggal kang mijil saka Manira, kang dadi Jiwa, kang nguripi kabeh iki, kang banjur ngrasuk indriya lima, enenm karo pangripta, minangka sananing urip ing jagading prakriti.

8.Ing kalane Pangeran ngrasuk Raga utawa nilar Ragane, Dheweke manjing lan ngoncati, anggendeng pangripta lan indriya, kaya gandaning kembang kang katut lakuning angin.

9. Jroning pangrungu, pandulu, pangganda, panggap, pangrasaning ilat, pangripta ingkang jumeneng jroning indriya lima, dheweke nikmati samubarang ingkang dadi pakaremane indriya.

10. Nalika Dheweke anyrambahi utawa ngoncati, utawa lagi nikmati lelangening panca-indriya, wong-wong kang isih pengung ora bisa nggrahitani jumenenge Dhewe, Mung Pandhuluning Kawicaksanan kang bisa ngreteni jumenenge Dheweke.

11. Lan para Yogi, sajroning pangudine bisa nyekseni Dheweke jumeneng sajroning Atma. Nanging wong-wong kang durung tangi wiwekane, kang durung bisa manjing jroning katentreman, ora bisa meruhi Dheweke, sanadyan ta nggolekana salawase urip.

12. Cahya kang sumorot saka srengenge kang madhangi jagad sakelir, cahyaning rembulan lan uruping geni, kawruhana yen kabeh iku asale saka Manira.

13. Lumebu ing telenging bumi, Manira nguripi kabeh titah lumantar caya Manira, lan kabeh tetuwuhan Manira uga ingkang nguripi lumantar rumembese Tirta Suma kang nagekake gumregeting urip.

14. lan lumantar Waiswanara, Manira lumebu jroning saben titah. Sarana manjing mlebu lan mijile napas, Manira mbasmi panganing manungsa lan sato.

15. Manira jumeneng ing atine saben titah, Saka Manira anane Pangawikan. Eling lan Lali uga saka Manira. Manira kawruh kang sinengker jroning sakeh Kitab Wedha. Kawuh ing Wedha Manira ingkang murba. Manira ingkang nggelarake lan mejangake kawruh mau.

16. Donya iki weruh ana Purusa loro. Sing siji kena ing pati, sijine ora kena ing pati. Purusan kang kena ing pati iku jumeneng ing sajroning manungsa. Purusane Pangeran iku tan kena ing pati lan tan kena ing owah gingsir.

17. Purusa kang luhur iku kang diarani Para Atma. Yaiku Dheweke kang murba misesa jagad iki kabeh, sarana jumenege dadi Hyang Brahma, Hyang Wisnu lan Hyang Siwah, utawa Pamurba, Pangayom lan Panglebure Jagad.

18. Ing sarehne Manira ora gepok senggol karo karusakan, dadi isih luwih luhur tinimbang karo kang Tan Kena Ing Rusak, mula manunggal lan kitab-kitab Wedha ngarani yen Manira iku Purusa Utama.

19. Sapa kang bisa ngreteni, tanpa nganggo kliru panmpa, yen Manira iku Purusa Utama, iku prasasat mahawikan, heh Barata! Manunga kang mangkono iku memundhi Manira Lumantar kawutuhaning uripe.

Cathetan : Ingkang memundi wau boten namung cipta lan riptanipun!

20. Kawruhana, iki piwulang Manira ingkang winadi banget, kang wus Manira wedharake marang sira. He Anaga! Yen sira wus ngreteni wejangan Manira iki, sira tuhu wicaksana. Lan yen kabeh mau wus sira rapung kuwajibaning Uripe.

Punika piwucal winadi ingkag kawrat ing Kitab Suci, Serat Bagawad Gita,: “Lawan Sabda Sri Kresna, lan Harjuna”, wejangan ingkang kaping Gangsalwelas, winastan : Panunggal Lumantar Purusa Utama.

16. DAIVASURA  SAMPAD  VIBHAGA YOGA Wejangan ingkang kaping Nembelas Penunggaling Kawula Gusti lumantar Wiweka

1.Ingkang ngayomi karahayoning Jagad Ngandika : “Tanpa was sumelang, kasucian ingkang sampurna, teguh anggone olah Yoga, kawicaksanan, pangurbanan tanpa ngarep-ngarep uwohe, nguwasani pribadine, berbudi yen dedana, ngudi kawruh, tapa brata, netepi kebeneran.

2. Ora gawe pepati, ngluhurake kasunyatan, merak ati, tentrem, pasrah, jujur, welas asih marang kabeh ingkang sipat urip, nrima ing pandum.

3. Lega lila, alus ing budi, santosa, murni, sepi ing rasa sengit lan rasa kumingsun, iku kabeh nggambarake Dating Pangeran, kena dititeni jroning jiwane kabeh titah, heh Barata!

4. Lega lila, kemunafikan, ketakaburan ingkang tanpa dhasar, daksiya, kasar lan kecubluka, kawruhana iku kabeh sifat-sifating raseksa kang tumempel ing manungsa kang isih asor drajate.

5.Sipat-sipat ingkang alus iku bisa nylametake manungsa, dene sipat-sipat ingkang kasar saya nenarik manungsa marang tindak kadursilan lan pakarti kang nistha lan ala. Mula aja samar maneh heh Pandhawa! Sira iku wus tinakdir ngambah dedalane kabecikan lan kaluhuran.

6.Rong rupa sipat-sipate sakeh kang gumelar ing donya iki. Ana ingkang darbe sipat-sipat sura utawa kadewatan, lan ana ingkang darbe sipat-sipat asura, utawa karaseksan. Sifat-sifat sura wus Manira terangae ing ngarep. Rungokna sa iki apa ingkang dadi kosokbaline. 7.Apa kang pantes ditandangi, lan apa kang wus genah kliru yen ditandangi, iku para asura ora bisa milahake. Para asura iku ora ngerti apa sing diarani kasusilan, kajujuran lan kasunyatan.

8.Rumangsane ing donya iki ora ana dhasar dhasar kasusilan lan kasunyatan. Mituru panemune para asura, kabeh ing donya iki dumadine mung saka uwohe birahi antarane kang sipate lanang lan wadon, saka polahe hawa nafsu seksuil. Allah iku ora ana!.

9. Kanthi rasa lan pikiran kang isine kaya mangkono iku, lan kabodohan kang melasake, wong-wong iku tanpa nidakake panggawe ala kang gawe cilakane liyan.

10. Kekarepane ora ana mareme, kang dipundhi-pundhi mung dhiri pribadi. Riya, sengguh, saking bodhone, kelakuane nganti kaya kelakuane wong kang ora waras. Mula uwohe panggawene ora liya mung kajahatan.

11. Atine ginubel ing reribet kang ora ana uwise, kang temahan mung gawe sirnane bibite kaluhuran. Gegayuhane ora liya mung bisaa ngrasakake kanikmatan.

12. Tinlikung ing jagading kadursilan, karana panggawene kang ala, tansah ngarepngarep bisaa gawe mareme angkarane, daksiya, srakah, uring-iringen, kang diajab mung dhuwit kanggo nuruti kekarepane kang asor.

13. Dina iki, iki wus bisa kecekel. Muga-muga sesuk aku bisa entuk kae. Yen wus iki banjur ika lan kae, mesthi tembene aku bisa dadi sugih.

14. Mungsuhku kang siji wus bisa tak sirnakake. Liya-liyane mesthi uga bisa tak pateni. Aku iki tinakdir ngrasakake kanikmatan ing donya iki, ora beda karo Allah. Mula menyang endi wae, kabegjan tansah tutwuri uripku!

15. Awit lahir aku wus tinakdir entuk kabegjan. Sapa ta kang  padha karo aku. Tak caos kurban lan tak dedana kang akeh. Urip iku perlune rak seneng-seneng. Mangkono pikirane wong-wong kang padha ora waras mau.

16. Thenguk-thenguk ngalamun ngetutake lakune pikirane ingkang pating saluwir, kasrimpet-srimpet ing jaringaning kacublukan, kepatuh ngetutake kakarepaning hawa napsu, wong-wong iku mesthi bakal kacemplung ing naraka.

17. Memundhi marang dhirine, gumedhe, mendemkasugihan lan angkuh, yen sesaji kurban dongane ora terus ing batin, mung lambene sing komat-kamit. Dadine lamis, ora miturut piwulang kang wus dianggo kuna makuna.

18. Karemane mung nuruti angkarane, ngendelake panguwasane, dhemen muring-muring, murka lan sawenang-wenang. Wong-wong iku satemene sengit karo Manira kang jumeneng ana ing sajrone ragane dhewe lan ragane sesama manungsa.

19. Wong-wong kang nyenyengit iku dhemen muring-muring lan daksiya, sayektine jiwa-jiwa kang elek dhewe ing donya iki. Manira lahirake jiwa-jiwa mau lumantar guagarbane wanita-wanita kang darbeni watak raseksi, srakah lan murka.

20. Dumadi ana ing sajrone guwagarbaning raseksi, kasasar-sasar saya adoh saben tumimbal lahir, wong-wong iku ora bakal bisa tumeka ing ayunan Manira, nanging padah sileb, ambles marang dedalan ingkang asor dhewe.

21. Dalan marang neraka, cecoba tumrap Ingsun kang luhur, iku ana telung rupa : Nuruti kekarepane angkara, uring-uringan lan kamurkan. Mula singkirana wewatekan telung prakara iku.

22. Sapa kang bisa uwal saka wawatekan telung prakara mau, wus ngadohi pengaruhe Tamas, kang nuntun marang jagading pepeteng. Dheweke banjur tumuju marang karahayoning dhiri, tumapak ing dedalan kang mulya dhewe.

23. Nanging sapa kang ora migatekake piwulanging Kitab, mung nuruti kekarepane napsu, iku ora bakal bisa nyandhak gegayuhaning manungsa kang luhuring aluhur. Ora ana kamulyan tumrap dheweke, marga dheweke nyimpang saka dalaning kautaman.

24. Mula dadekna piwulanging Kitab iku pandom tumrap apa ingkang wajib sira lakoni lan apa ingkang kudu sira singkiri. Kanthi meigatekake piwulanging Kitab, lakonana kuwajibanira ing donya iki.

Punika piwucal winadi ingkag kawrat ing Kitab Suci, Serat Bagawad Gita,: “Lawan Sabda Sri Kresna, lan Harjuna”, wejangan ingkang kaping Nembelas, winastan : Panunggal Lumantar Wiweka utawi Pembedanipun ingkang Nyata lan ingkang Samar.

17. SRADDHA – TRAYA – VIBHAGA  YOGA Wejangan ingkang kaping Pituwelas Penunggaling Kawula Gusti lumantar Iman Ingkang Tigang Warni

1.Harjuna nuwun priksa : “ Manungsa ingkang sampun nilar sarengating Gamai, nanging kanthi teguh tansah ngrumiyinaken kawigatosanipun liyan, kersaa Paduka nerangken derajatipun manungsa ingkang makaten punika. Punapa piyambakipun punika ngenggeni Satwa, Rajas punapa Tamas?

2.Kang ngayomi karahayoning bawana ngandika : “Kahananing imaning manungsa iku ana telung rupa, gandheng karo dhasar wateke kang dadi gawan, nalika wong mau dilahirake, yaiku : Satwa, Rajas utawa Tamas. Mulo rungokna!

3.Imaning manungsa iku ora nyebal saka manungsane. Iki wis ora kena diganggu-gugat, heh Barata! Lan sateruse, kahanane uriping manungsa iku gumantung saka imane. Apa kang dadi piyandhele (Imane) iku mesthi bakal dumadi.

4.Wong-wong kang imane dhedhasar Satwa, padha memundi lan caos kurban marang para dewa utawa malaikat. Kang Imane dhedhasar Rajas, padha memundi kasugihan lan kekarepaning hawa nafsu. Kang Imane dheddhassar Tamas, padha memundi dhemit, setan, lelembut lan sapanunggalane.

5.Sapa kang ngluwihi apa ang dadi kuwajibane miturut piwulange Kitab, tansah tapa lan nganiaya jiwa ragane, mubal katakaburane, gedhe angkarane lan tansah ditunggangi hawa napsune;

6.Sapa kang kanthi andelarung tansah nganiaya serandhuning badane, lan jalaran saka iku uga nganiaya Manira, kang jumeneng jroning ragane, kawruhana, iku kelakuane kaya para rasekssa.

7.Bab pangan wewatekan uga ana telung rupa. Mangkono uga bab kurban, tapa lan dana. Mula rungokna kanthi patitis.

8.Pangan kang nuwuhake kuwanen ndadha lelakoning urip, resik, suci, nuwuhake kesarasan, kekuwatan lan kagumbiraan, mirasa lan becik, kawruhana iku pangan kan dadi pilihane para Satwaka.

9. Pangan ingkang pat, ayit, asin utawa panas, pedhes, kumlitik lan garing, iku pangan kang dadi kasenengane para Rajasa. Pangan kang mangkono iku bisa nuwuhake lelara, kassusahan lan kasangsaran.

10.Apa kang wus mambu, ora mirasa, meh bosok, wayu, kikil lan sapanunggalane kang reged, iku pangan kang dadi kasenengane para Tamasa.

11. Pangurbanan kang sepi ing pamrih tumrap awake dhewe, kang dilakokake miturut aturaning Kitab, kawruhana heh Barata, yen pangurbanan kang mangkono iku dhedhasar Satwa.

12. Nainging yen pangurbanan mau kanthi tujuwan entuka leliru kang nguntungake, yen anggone nindakake pangurbanan iku sarana lelamisan, kawruhana yen pangurbanan mau dhedhasar Rajas.

13.Dene pangurbanan kan tanpa aturan kang wus tinamtu, tanpa donga, tanpa sesaji panganan, lan dilakokake tanpa iman utawa piandel, kawruhana yen pangurbanan iku dhedhasar Tamas.

14. Memundhi para malaikat utawa dewa, para tinarbuka, para guru, para wiku, memundhi kasucian, kajujuran lan kasusilan, iku tapane wong kang nedya ngresikake jiwa ragane.

15. Pangucap kang ora gawe sekiking ati, merak ati, nyata lan banget mitulungi, ngapalake isining Kitab-kitab suci, iku tapaning pangandika.

16. Ngudi gembiraning tyas jroning kahanan kang kayangapa uga, ngudi katentreman, ora kakehan micara, ngendhaleni hawa napsu, nyenyuci telenging urip, iku kan diarani tapaning Jiwa

17. Kang kanthi iman kang kandel nindakake tapa telung rupa mau, ora ngarep-ngarep lelirune utawa upahe, tansah ayem lan tentrem, kawruhana, wong iku nindakake tapa kang dedasar Satwa.

18. Tapa kang dilakoni kanthi lelamisan, sarana pamrih entuk pangaji-ajining liyan, lan kawentaring namane, iku tapa kang dhedhasar Rajas. Wong mangkono iku mesthi ringkih imane, ora kena dipercaya.

19. Sabanjure tapa kang dilakoni tanpa mikirake panandhanging raga, kang sesambat marga kinaniaya, lan kanthi sedya gawe cilakane lan sangsarane liyan, tapa kang mangkono iku dhedhasar Tamas.

20. Dana kang diwenehake kanthi kawigaten kang pantes, tanpa nganggo ngarep-ngareplelirune, nganggo neglingi empan lan papan, iku dana kang dhedhasar Satwa.

21. Nanging dana kang diwenehake kanthi ngarep-arep lelirune, keuntungan utawa upah, utawa dana ingkang kanthi kapeksa anggone menehake, dana iku dhedhasar Rajas.

22. Dana kang diwenehake tanpa nganggo noleh empan lan papan, marang wong kang ora pantes didanani, lan diwenehake kanthi cara kang nyimpang saka tatakrama lan kasusilan, dana mangkono iku dhedhasar Tamas.

23. Aum Tat-Sat mangkono unine tembung telung wandha, kang kanggo nyebut Hyang Brahma. Kanthi japamantra iku disucekake wong-wong kang padha ngudi kaluhuraning dumadi sarana dadi Brahmana, kitab-kitab Wedha lan sesaji-sesaji pangurbanan.

Cathetan : Tembung A U M punika tegesipun tunggal misah kaliyan tembung AMEN utawi AMIN ingkang suraosipun percaya bilih punapa ingkang sinedya bandhe kalampahan.

24. Mula kabeh pangurbanan, dana utawa tapa, kayadenen ingkang diwulangake dening kitab-kitab suci, supaya diwiwiti nganggo tembung A U M, yen ingkang tumindak iku lumaku atas asmane Hyang Brahma.

25. Kabeh uwong kang sesaji kurban, dedana utawa tapa, kang ora ana pamrihe bab opah utawa leliru, lan mung nedya nggayuh kamukswan (pejah tanpa nilar raga) supaya ngawiti tumindake iku kanthi ngucapake tembung T A T.

26. Kasunyatan lan kasucian rumaket ing tembung SAT. Mangkono uga kabeh panggawe kang utama, gandheng karo tembung SAT, heh Parta! Mula kabeh panggawe kang utama iku prayoga dipucuki dening tembung SAT.

27. Tumrap sesaji pangurbanan, tapa lan dana, SAT tegese kateguhan. Mula kabeh panggawe kang dilakoni kanthi gegayuhan kang kalebu wewengkone SAT prayoga diwiwiti uga kanthi ngucap SAT.

28. Apa kang dikurbanake tanpa Iman, awujud dana utawa tapa, utawa apa bae liyane, iku diarani a-SAT. Ing donya iki lan ing akherat ora bakal nenuntun marang DAT.

18. SAMNYASA  YOGA  -  MOKSHA Wejangan ingkang kaping Wolu las Penunggaling Kawula Gusti lumantar Ngungkurake Donya

1.Harjuna matur : “ Bab mungkur ing Donya kula kepengin sanget ngertosi inti-sarinipun. Makaten ugi bab ngeklasake uwohing pandamel. Karsaa Paduka nerangaken bedanipun.

2.Ingkang rumeksa ing karahayoning jagad ngandika : “ Sapa kang wus eklas, ora kepengin nglakoni panggawe kang dianggo utama dening jagad, iku kang diarani wong kang wus mungkur ing karameyan utawa Donya. Dene wong kang nglakoni sakeh panggawe minangka tadha bektine marang Manira, tanpa ngarep-ngarep apa-apa, iku kang diarani wong kang wus ngeklasake uwohing panggawe.

3.Panggawe apa wae, iku mesthi dadi mulabukane sawiji kang ora prayoga. Ngadohana sakeh panggawe! Akeh wong kang darbe panemu kang mangkono iku. Ora ! Pangurbanan, dedana lan tapabrata lan latihan-latihan ngendhaleni hawa napsu lan angkara kudu dilakoni. Akeh uga kang darbe panemu kang mangkono iku.

4.Mula rungokna apa kang dadi panemu Manira bab ngeklasake uwohing panggawe, kang kaprahe diarani Tiyaga, ana panemu telu.

5.Aja nganti nglirwakake sakeh panggawe nglelatih jumbuhe Kawula Gusti, sakeh panggawe ingkang tumuju marang dedana, utawa panggawe pangurbanan. Panggawe telung prakara iku dadi sesuci tumrap sang Wiku.

6.Nanging sajrone nglakoni panggawe telung prakara mau, eklasna uwohe, lan aja sira duwe rasa seneng bisa ngrampungake panggawe iku. Wondene pangawe-panggawe mau lakonana kanthi kateguhaning budi, ora beda karo uwong kang isih kasengsem marang kadonya.

7.Ngungkurake panggawe kang dadi kuwajibane, iku jenenge nglirwakake darmane,. Satemene mangkono iku ora prayoga banget, jalaran nutupi dalan kang tumuju marang kasampurnaning urip. Sapa kang jalaran saka bodhone, nglirwakake darmane, iku sajatine wong Tamasa.

8.Tapa kang ditindakake jalaran saka wedi bakal nemu kasusahan, banjur ora diterusake, mopo, leren anggone nglakoni tugas kanthi ngeklassake uwohe panggawene, kawruhana yen Tiyagane wong iku dhedhasar Rajas. Laku kang mangkono iku ora ana gunane.

9.Naging sapa kang jalaran ngrumangsani darbe kuwajiban, nglakoni kuwajibane mau sepi ing rasa marem lan pamrih bab uwohe, wong kang mangkono iku diarani wong Satwaka.

10. Dheweke ora wegah nglakoni panggawe kang abot-abot sanggane, lan uga ora ngarep-ngarep panggawe kang nyenengake. Sang Tiyaga kang mangkono iku, kang tansah linimputan dening dhasar-dhasar Satwa, tuhu wicaksana lan wus ora darbe rasa tidha-tidha maneh.

11. Sajatine ora ana wong kang isih ngrasuk raga, kang bisa sepi babarpisan saka tumandhang. Mula mung wong kang ora ngarep-arep uwohe panggawe kang kena diarani wong kang wus mungkur ing donya.

12. Nyenegake, ora nyenengake utawa tiba tengah, telung rupa uwohe pakarti iku, tumrap jalma kang isih ngarep-ngarep uwohe panggawene. Jalma kang wus ngungkurake Donya ora mikirake anane uwoh mau.

13. Kawruhana, heh Prajurit sinakti, jalaraning pakarti iku ana limang prakara, yen dietung-etung, tumrap pakarti kang wus kalakon. Sapisan jalaran anane raga, Kapindhi anane kang ngobahake raga.

14. Kaing telune anane indriya lima, kaping papte anane sakeh daya kekuawatane alam, lan kaping limane Karsaning Pangeran.

15. Panggawe pa wae kang dilakoni dening manungsa, nadyan ta mung dibatin, utawa mung dikandhakake, utawa dilakoni temenan, kanthi tujuan ala utawa becik, mesthi anane limang prakara mau kang dadi sebab bisane kalakon.

16. Mula sapa kang duwe rumangsa, yen dheweke ingkang ngrampungake panggawe mau, panemune iku kliru, jalaran isih tuna ing pangawikan.

17. Nanging jalma kang wus sepi ing angkaran, kang budine wus resik saka sakeh rereged, jalma kang mangkono iku, nadyan ngayahi dadi prajurit, dudu jalma kang gawe peptai, lan ora bakal dheweke nemahi akibat-akibat kang ora becik saka panggawene mau.

18. Pngawikan, Kang darbeni pangawikan, lan samubarang kang gumelar, kawruhana, iku kang dadi peucuke sakeh pakarti. Kang nindakake pakarti, pakartine lan piranti-pirantine, telung prakara mau kudu ana supaya sawenehing panggawe bisa kalakon.

19. Pangawikan, panggawe lan Kang tumindak, siji-sijine ana telung warna miturut dhasar gunane. Mara ta semaken kapriye kahanan siji lan sijine mituru Triguna.

20. Apa ingkang anjalari Kang Langgeng lan Tunggal bisa disipati jumenenge sajrone saben titah, wutuh sanadyan panggonane tanpa wiangan. Kawruhana pangawikan kang mangkono iku dhasare Satwa.

21. Nanging pangawikan kang ngretine mung kahanan kan maneka-neka, kang padha beda-beda kabeh, sakathahing tiah ora ana gegayutane siji lan sijine, kawruhana pangawikan kang mangkono iku dhasare Rajas.

22. Dene kang darbe panemu yen kawruhe dhewe iku nyukupi kanggo titah sajagad kabeh, sarta kanthi beguguk mutawaton ngukuhi panemune mau, sarta ngemohi panemune liyan, kawruhana yen pangawikan mangkono iki dhasare Tamas.

23. Sapa kang tumandhang miturut prentahe darmane, lan ora ngarep-ngarep uwohe panggawene, kelakuane jalma ingkang mangkono iku dhasare Satwa.

24. Nanging kang tumandhange saka ajakane pepenginan-pepenginan, kang nindhakake panggawene jalaran kasurung dening angkarane, lan terus-terusan nyambut gawe, ngliwati ingkang salumrah, ngaya, kawruhana kelakuaning jalma kang mangkono iku dhasare Rajas.

25. Kang ora merduli akibat-akibate pakartine, temahan gawe rugine utawa natoni atine wong liya, nindhakake panggawene nganggo sakarep-karepe dhewe, kawruhana yen kelakuane wong iku dhedhasar Tamas.

26. Kang ora tansah ngungasake angkarane, sepi ing rasa seneng marem, tansah teguh lan linimputan ing Iman kang kandel, ora keguh jroning malang utawa mujur, wong kang mangkono iku diarani pelaku Satwaka.

27. Nginch, kang diajab mung entuka kauntungan, srakah, daksiya ing budi, tansah ginonjang-ganjing dening bungah lan susah, wong ingkang mangkono iku diarani pelaku Rajas.

28. Wong ingkang tumindak skarep-kaep, ora kena dijagakake tindak-tanduke, kasar, bodho, julig, dhemen mblenjani, keset, sungkan, ngleler, wong iku diarani pelaku Tamasah.

29. Nalar lan karsa iku uga ana telung prakara, heh Barata! Prayoga siji lan sijine Manira terangakae marang sira, heh Dananjaya!.

30. Nalar kang wus bisa milahake anane kawigaten kang jumendhul, banjur metu tumuju marang jagadhing karameyna lan kawigaten kang jumedhul banjur mlebu tumuju marang jagading kasunyian, lan jalaran saka iku ngreti apa kang kdu dilakoni ana apa kang kudu disingkiri, bisa mbedakake apa kang bisa nekakake katentreman; apa kang bisa nyupeketake lan apa kang bisa nuwuhake cecongkrahan, kawruhahana nalar kang mangkono iku dhedhasare Satwa.

31. Nalar kang ora bisa mbedakake ala lan becik, aa kang kudu dilakoni lan apa kang kudu disingkiri, kawruhanan, heh Parta, yen nalar kang mangkono iku dhedhasar Tamas.

32. Kang pandulu batine linimputan dening pepeteng, nganti tumrape dheweke ala dai becik, kabeh dadi sungsang buwana balik, nalae wong kang mangkono iku dhedhasar Tamas.

33. Karsa kang tetep teguh, kena kinarya ngawasi obahe pangripta, mlebu metune napas, lan obah mosike indriya, jroning olah panunggal, kang tan kena dislewengake, kawruhana yen karsa mau dhedhasar Rajas.

34. Dene sapa kang ing donya iki mung nuruti karepe napsune, tansah ngoyak kacekele semat, derajat lan keramat saking senenge utawa marga pangarep-arep bakal entuk manfaat, kawruhana yen wong kang mangkono iku kaepe dhedhasar Rajas.

35. Dene uwong kang dhemene mung turu kanggo ngoncati rasa was-sumelang lan pikiran-pikiran kang gawe petenging ati, ora duwe pengarep-arep apa-apa, dhemene minum, madat, main lan sapanunggalane, kawruhana, heh Harjuna, yen wong iku karsane dhedhasar Tamas.

36, Saiki he trah Barata kang pinunjul, bab anane kanikmatan telung rupa, kang dadi kasenengane manungsa, maarga padha duwe panemu, yen kanikmatan-kanikmatan mau bakal mungkasi kasusahan kang lagi disandhang.

37. Apa ingkang sakawit rasane pahit, getir kaya upas, jebul wekasane rasane kaya banyu puruitasari, kawruhana yen kanikmatan kang mangkono iku dhasare Satwa, kang tuwuh saka pangaruhe budi lan atma.

38. Kanikmatan kang tuwuh saka mendeme indriya, ing sakawit rasane kaya banyu puruitasari, nanging wusanane, jebul dadi upas kang mandi, kawruhana yen kanikmatan kang mangkono iku watake Rajas.

39. Kang ing sakawit lan ing pungkasan padha wae, sanyata ora bisa aweh kamareman, kanikmatane wong kang keset lan mung dhemen turu, kawruhana yen kanikmatan kang mangkono iki dhedhasare Tamas.

40. Sjajtine ora ana manungsa ing donya iki utawa para dewa ing kahyangan, kang terus-terusan bisa uwal saka pangaruhe Triguna.

41. Uga panggawene para Sudra, Waisya, Satriya lan Brahmana, heh Parantapa, pilah-pilah miturut wateking guna kang aweh pengaruhe.

42. Ngendhaleni angkarane, olah katentreman, tapa brata, nyenyuci budi, nindakake kajujuran, patuh lan telaten, olah pangawikan lan kawicaksanan, Iman marang Allah, kawruhana yen kabeh mau dadi panggawene para Brahmana.

43. Sabanjure kawruhana, yen kasudiran, kateguhan, katrampilan olah kridaning perang, tan ngerti ing mundur jroning perang tandhing, dhemen peparing lan kautaman, iku kabeh wewatakaning satriya. Denen kuwajibane para satriya iku mernata lan ngayomi angger-angger adeging urip bebrayan, murih negara bisa lestari kertaraharja.

44. Tani, nagkarake raja kaya, makarti gawe barang-barang kaperluwaning urip bebrayan (Industri), dagang lan sapanunggalane, kawruhana yen iku kuwajibane para waisya, lan magawe miturut prentahe liyan, yaiku buruh, iku dadi kuwajibane para Sudra.

45. Manawa kabeh wong iku nglakoni kuwajibane dhewe-dhewe, mesthi dheweke bida nyandak gegayuhan kang luhur dhewe. Marma midhangetake kapriye bisane saben tidak entuk kasampurnan.

46. Sarana ngalembana kan dadi mulabukane kabeh kang gumelar iki, lan nglakoni panggawe-panggawe kang dadi kuwajibaning uripe, manungsa mesthi tumeka ing kasampurnan.

47.Luwih becik nglakoni dharmane dhewe, nadyan ta mung remeh banget, tinimbang karo nindhakake kuwajibane wong liya kang minulya lan entuk ngaji-aji wong akeh. Manungsa kang tansah ngrampungake darmane dhewe, mesthi luput ing dosa.

48.Karma utawa panggawe-panggawe kang dadi kuwajibaning urip jalaran saka papestehn, gandheng karo lingkungan kelahiran, iku kudu di rampungake, sanadyan ta susah banget anggone nglakoni. Kaya dene urubing geni kang linimputan dening kukus, panggawe-panggawe kang dadi kuwajiban  iku katone kurang nyenengake.

49.Kang budine wus luwar saka sakeh bebandhan, lan kang tansah nguwasani pribadine, lan kang  wus tanpa pepenginan, iku mesthi tumeka ing kasampurnan. Wong mangkono iku tuhu wus mungkur ing donya.

50. Lan sapa kang entuk kasampurnan, mesthi ya wus manunggal kari Brahma. Prayoga kahanan ingkang luhur dhewe iki, Manira terangake marang sira.

51.Kang wus bisa manunggal jalaran saka sucine budine, lan kanthi teguhing karsa nguwasani pribadine, sarta ora keguh maneh dening sakeh kahananing urip, ora dhemen ora gething.

52. Dhemen dumunung ing sepi, sinartan pangan kang prasaja lan pininta, nguwasani obahing raga, mlebu metune napas, wijiling pangandika lan osiking jiwane, ora kendhat mbudi panunggal minagka tandha bektine marang kang kang ngayomi uripe.

53. Kang wus bisa nyingkirake angkarane, watek dakmenang, dhemen muring-muring, takabur, kamurkan lan pepenginan-pepenginan, sarta tansah ana sajroning katentreman, lan narima ing pandum, manungsa kang mangkono iku wus siyaga manjing ing jatining Brahma.

54. Yen dheweke wus manunggal karo Hyang Brahma, sajroning katentremaning jiwane, dheweke wus ora duwe pepenginan maneh, sarta wus ora bisa kataman ing rasa was sumelang lan susah sedhih.

55.Lan jalaran saka bektine kang tansah tumuju marang Manira, dheweke bisa jumbuh karo Manira, lan uga bisa njajagi Dat Manira. Lan sapa kang bisa meruhi dat Manira, mesthine uga bisa manjing ing Dat.

56.Sapa kang tansah nglakoni lan ngrampungake kabeh panggawe kang dadi kuwajibane, kanthi tansah ngayom marang Manira, karana sih Manira, dheweke ing wekasan bisa manjing ing Swiji kng tan kena ing rusak.

57.Pramula anggawe apa wae kang kudu sira lakoni, lakonana ing ssajroning pangriptanira minangka tandha bektinira marang Manira. Aja mingset anggonira ngudi panunggal lumantar bangkite budinira, sarana jiwanira tansah tumanem ing Manira.

58. Yen sakeh pangriptanira tansah tumuju marang Manira, mesthi sira tansah Manira ayomi. Nanging yen karana angkaranira sing tansah mbudgeg, ora gelem ngrungokake marang pitutur kang becik, akhire sira bakal nemahi kaleburan.

59.Nadyan sira dhedhelikan ing sajroning pagedhongan wesi, sarta ngoncati palagan jalaran saka derdahe batinira, mangkono iku sajatine tanpa guna sebab kahananing lalakon bakal meksa sira nindakake peperangan.

60.Cinancang dening kodrating pribadi, sira kapeksa kudu nindakake tugasira. Kuwajiban kang sira lirwakake jalaran saka bodhonira, gelem ora gelelm, ora wurung kudu sira lakoni.

61.Allah iku jumeneng ing ati sanubarining saben titah, lan ngobahake kabeh titah miturut laku jantrane dhewe-dhewe.

62.Mula nyuwun pitulungane utawa pangayomane Pangeranira, kanthi sumarah ing Panjenengane, heh Barata, Karana palimarmane, sira bakal oleh kamulyan, ing katentreman kang langgeng.

63.Mangkono gelaraning kawruh kang dadi wadining wadi. Mula yen sira wus bisa nampa kabeh mau sarana gamblang, enggal tumandhanga miturut pakone atinira.

64. Lan saiki rungokna wadi Manira kang linuhur, kang nedya Manira wedharake marang sira. Kawruhana sira iku kekasih Manira. Mula apa kang Manira gelarake iji, muga-muga neguhake karahayinira.

65. Kanthi pangritanira tansah tumanem ing Manira, asunga bekti marang Manira, kurbana marang Manira. Manira ora bakal mblenjani janji Maniraiki, heh mitra Manira.

66. Sajrone nglakoni darmanira, pasrahna pepesthenira marang Manira, sarana nyumanggakake karahayoning uripira marang Manira. Mesthi Manira bakal ngluwari sira saka sakeh dosa. Mula singkirana sungkawanira.

67.Dingati-ati, aja nganti sira ngandhakake apa kang Manira wecakake iki marang sapa wae, kang ora gelem sumarah marang Manira lan ora gelem nglakoni prihatin, utawa marang sapa kang ora mbutuhake, utawa kang ora darbe Iman marang Manira.

68. Sapa kang nerang-nerangake wadi Manira kang adiluhur iki marang wong-wong kang padha asung bekti marang Manira, iku mesthi ora suwe banjur manunggal karo Manira.

69.Sebab ing antarane pra manungsa ora ana kang panggawene luwih becik, miturut paneu Manira, tinimbang karo wong iku. Mula ing salumahing bumi ora ana titah kang luwih Manira tresnani tinimbang karo dheweke.

70. Sapa kang tansah budidaya bisane netepi piwulang kang winaca ing lawan sabda kita iki, iku prasasat asung kurban kang rupa kawicaksanan marang Manira, kurban iku kurban kang becik dhewe.

71. Sapa kang kanthi Iman ingkang kandhas ing telenging atine, ngrukokake lawan sabda kita iki, iku bakal sinucekake lan linuwaran, lan bakal pinaringan padunungan ingkang adiluhur, yaiku suwargane para suci.

72. Heh Parta! Apa sira wus ngrukokake lan bisa nampa kanthi mathenging jiwanira apa kang Manira wedharake iki? Apa saiki pepeteng kang ngalang-alangi panggrahitanira wus sirna, Heh Dananjaya?

73.Harjuna matur : “Sampun sirna babarpisan Pangrahita kawula sampun bagkit maragi saking palimara Paduka, dhuh Atiyuta! Sapunika sampun mantep manah kawula, sarta kawula badhe tumindak miturut dhwuh Paduka”.

74.Sanjaya matur : “Kawula saged mirengaken pangandika ingkang mijil saking tutukipun Sang Wasudewa tumuju dhateng Sang Parta ingkang tuhu luhur bebudenipun, pangandika ingkang sanget ngeram-eramaken saha damel njegraging rikma.

75.Saking palimarmanipun Sang Wiyasa, pangandika kang medharaken wadining-wadi ingkang adiluhur. Inggih punika latihan-latihan minangka nggayuh sampurnaning gesang, saged kula tampi saking Pangeran ingkang misesa gesang piyambak.

76.Dhuh Sang Prabu! Saben-saben kula kemutan lawan sabdanipun Sang Kesyawa lan Sang Harjuna, kapranan, trenyuh sanget manah kawula, margi katuwuhan marem lan bingah ingkang tanpa upami.

77.Saben-saben manawi kula manah-manah kawujudan Sang Harimurti, ingkang tuhu Agung lan ngdep-edhapaken wau, kapranan malih manah kawula lan kawula lajeng saged ngraosaken malih kanikmatan ingkang boten wonten pindhanipun.

78. Ing pundi jumenengipun Sang Kresna, Gusti ning Yoga lan Sang Parta ingkang mboten nate pisah kaliyan gandhewanipun, ing riku tuhu dumununganipun Jaya Kawijayan, Kamulyan lan Karahayon. Punika sampun mboten wonten tidha-tidhanipun malih”><><>

Punika piwucal winadi ingkag kawrat ing Kitab Suci, Serat Bagawad Gita,: “Lawan Sabda Sri Kresna, lan Harjuna”, wejangan ingkang kaping Wolulas, winastan : Panunggal Lumantar Ngungkuraken Donya.

<*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*

<*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*

<*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*

Tamat. Serat Bagawad Gita. Pangalembana konjuk dhumateng Sang Kresna kan Suci. Karahayon lan Katentreman mugi tuwuh ing Jagad. Aum... Aum...Aum.

<*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*><*

Melai Ngetik : Jumungah Wage (Jawa) 14 Juni 2013 Karampungake : Rebo Wage (Boge) 19 juni 2013